Ο Χρήστος Ζερεφός γεννήθηκε στο Κάιρο και σπούδασε Φυσική και Μετεωρολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Μεταδιδακτορικές σπουδές και έρευνα έκανε στο Εθνικό Κέντρο Ατμοσφαιρικών Ερευνών των ΗΠΑ (ΝCAR) και σε άλλα Ερευνητικά Κέντρα στις ΗΠΑ και στην Ελλάδα. Καθηγητής Φυσικής της Ατμόσφαιρας στα Πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης και Αθηνών, επισκέπτης καθηγητής στα Πανεπιστήμια Βοστώνης, Μινεσότα και Όσλο. Τακτικό Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, της Νορβηγικής Ακαδημίας, της Academia Europaea, της Ρωσικής Ακαδημίας της Φύσης, της International Academy of Astronautics και πολλών άλλων Ακαδημιών και επιστημονικών Ιδρυμάτων. Εταίρος (Fellow) του Institute of Physics (Ηνωμένο Βασίλειο) και Ισόβιο Μέλος της Αμερικανικής Γεωφυσικής Ένωσης, η οποία τον ετίμησε με τη διάκριση του Αριστείου του Ειδήμονα Κριτή το 1998.

Έχει τιμηθεί με το Παγκόσμιο Βραβείο Όζοντος του Προγράμματος Περιβάλλοντος του ΟΗΕ (1997), με Εύφημο μνεία από το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος του ΟΗΕ το 1995, το 1998 και το 2012 για τη συνεισφορά του στις επιστημονικές Εκθέσεις του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ και το 2008 με τιμητική διάκριση για τη συνεισφορά του στο έργο της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), η οποία τιμήθηκε εξ ημισείας με το Nobel Ειρήνης το 2007. Μεταξύ των πολλών διακρίσεων συμπεριλαμβάνονται το Βραβείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Φυσικών - Βαλκανικής Ένωσης Φυσικών για το Περιβάλλον (2006), Διάκριση από τον Υπουργό Παιδείας της Κυπριακής Δημοκρατίας (2008), Διάκριση από τη Ρωσική Ακαδημία της Φύσης (2009), το Χρυσό Μετάλλιο της Πόλεως της Θεσσαλονίκης (2009) κ.α. Οι προσπάθειές του και των συνεργατών του στην αποκατάσταση κτιρίων στο Λόφο των Νυμφών και η δημιουργία του Μουσείου Γεωαστροφυσικής και του Γεωαστροφυσικού Περιπάτου τιμήθηκαν με το Βραβείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης “Europa Nostra 2010”.

Έχει δημοσιεύσει εκατοντάδες επιστημονικές εργασίες στη διεθνή βιβλιογραφία και επιστημονικά συγγράμματα. Έχει εκλεγεί δύο φορές Πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Όζοντος της Διεθνούς Ενώσεως Μετεωρολογίας και Ατμοσφαιρικών Επιστημών (IAMAS), Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής της Διεθνούς Ενώσεως Γεωδαισίας και Γεωφυσικής, Καθηγητής της Έδρας UNESCO Φυσικών Καταστροφών, Πρόεδρος του Μαριολοπουλείου-Καναγκινείου Ιδρύματος Επιστημών Περιβάλλοντος και έχει διατελέσει ή διατελεί Μέλος Εθνικών και διεθνών επιστημονικών Επιτροπών κύρους στην ΕΕ και στον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό. Έχει επίσης εκλεγεί Πρόεδρος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και άλλων επιστημονικών Ιδρυμάτων.

Επιστημονικά επιτεύγματα

Ο Χρήστος Ζερεφός ξεκίνησε την επιστημονική σταδιοδρομία του ως επιστήμονας της ατμόσφαιρας στα μέσα του 1970. Έγινε γνωστός στην επιστημονική κοινότητα με τις μελέτες του στην μακροπρόθεσμη και βραχυπρόθεσμη μεταβλητότητα του στρώματος του όζοντος στη στρατόσφαιρα και τις κλιματικές μεταβολές σε παγκόσμια κλίμακα. Η σχέση μεταξύ της ηλιακής ακτινοβολίας και της κατώτερης στρατόσφαιρας, π.χ. η μελέτη του με τον Paul Crutzen "Stratospheric thickness variation over the northern hemisphere ….” (JGR, 1975) ήταν μία από τις πρώτες μελέτες που μοντελοποίησαν και εξήγησαν τη συνιστώσα της ηλιακής δραστηριότητας στην κατώτερη στρατόσφαιρα. Εργαζόμενος με τον Harry van Loon και με άλλους συναδέλφους, ήταν ο πρώτος που παρατήρησε τα αποτελέσματα του φαινομένου El Nino στην κατώτερη στρατόσφαιρα  ("The southern oscillation in the stratosphere", Mon. Weather Rev., 1982) και τη στήλη του όζοντος (“On the relative importance of QBO and El Nino in the revised Dobson total ozone records”, JGR, 1992). Οι πρόσφατες μελέτες του σχετικά με τις βραχυπρόθεσμες τάσεις στις θερμοκρασίες στη στρατόσφαιρα και στο συνολικό όζον στα τέλη της δεκαετίας του '70 και που κορυφώθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του '90 μαζί με ίσως μία από τις πιο σημαντικές του μελέτες με τον Rich Stolarski  και τους συνεργάτες του “Measured trends in stratospheric ozone”, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Science (1992). Σε αυτή τη μελέτη η ανάλυση του συνδυασμού δορυφορικών και επίγειων δεδομένων συνολικού όζοντος απέδειξε ότι η αραίωση του προστατευτικού στρώματος του όζοντος αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο και αυτό μαζί με τις παρατηρήσεις στην Ανταρκτική χρησιμοποιήθηκε ως η επιστημονική βάση για τη σταδιακή κατάργηση των αλογονωμένων υδρογονανθράκων (Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, Παγκόσμιο Βραβείο Όζοντος 1997, http://www.unep.fr/ozonaction/montrealprotocolwhoswho/PageFlip.asp). Σε αυτή την εργασία ο Ζερεφός έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάλυση των δεδομένων εδάφους. Η μελέτη έγινε κλασική στον τομέα με πολλές εκατοντάδες αναφορές.

Στη δεκαετία του '80 και του '90, οι μελέτες του σχετικά με τη μείωση του όζοντος και ιδιαιτέρως η αντίστροφη σχέση της μείωσης του όζοντος με την αύξηση της υπεριώδους ηλιακής ακτινοβολίας UV-B, αποδείχθηκε επιστημονικά για πρώτη φορά μαζί με την αδιάσειστη επιστημονική απόδειξη ότι η UV-B  έχει αυξηθεί στα μέσα και μεγάλα γεωγραφικά πλάτη εξαιτίας της καταστροφής του όζοντος. Σχετικές επιστημονικές μελέτες είναι: “A note on the recent increase of solar UV-B over northern mid latitudes”, GRL, 1995, οι επιπτώσεις των αιωρουμένων σωματιδίων στη UV-B, “Optical properties of tropospheric aerosols …, Appl. Optics, 1997, "Spectral measurements of solar UVB radiation and its relations to total ozone, SO2, and clouds", JGR, 1993 καθώς επίσης και μελέτες του που καταγράφουν ανωμαλίες στο χαμηλό συνολικό όζον και στις επιπτώσεις των ηφαιστειακών εκρήξεων (e.g. with Bojkov “Record low total ozone during northern winters of 1992 and 1993", GRL 1993).

Στη δεκαετία του '80 και του '90, ο Ζερεφός πρωτοστάτησε στην ίδρυση στην Ελλάδα τακτικών και καλά βαθμονομημένων παρατηρήσεων της υπεριώδους φασματικής ακτινοβολίας και του όζοντος. Έκανε χρήση του πρώτου Brewer MKI  που λειτούργησε εκτός Καναδά και ΗΠΑ (Brewer #5), το οποίο λειτουργεί μέχρι σήμερα στο ΑΠΘ. Επίσης στη δεκαετία του '90 υπήρξε πρωτοπόρος στη δημιουργία του Ευρωπαϊκού δικτύου παρατήρησης UV-B που ξεκίνησε από την πρωτοβουλία του μαζί με την Anne Webb, τον Αλκιβιάδη Μπάη και τον Heinz Ott. Έχει επίσης υποστηρίξει τη χρήση του φασματοφωτομέτρου Brewer στο παγκόσμιο δίκτυο το οποίο σήμερα θεωρείται και πρότυπο όργανο μέτρησης όχι μόνο στηλών όζοντος, SO2 και ΝΟ2, αλλά επίσης και τις υπεριώδους ηλιακής ακτινοβολίας. Αξιοσημείωτες είναι οι μελέτες με τους  Bais και McElroy όπως “Solar UV-B with the double and single Brewer ozone spectrophotometers”, GRL, 1996 και “Correcting global solar ultraviolet spectra recorded by a Brewer spectroradiometer for its angular response error", Appl. Optics, 1998. Στη δεκαετία του '90 ο Ζερεφός οργάνωσε εκστρατείες για να μελετήσει τις πολύπλοκες διαδικασίες των αλληλεπιδράσεων μεταξύ όζοντος-αιωρούμενων σωματιδίων και ακτινοβολίας στη Μεσόγειο (Πείραμα PAUR, I, II, και το πρόγραμμα MEDCAPHOT με τον Ι. Ζιώμα). Αυτές οι επιστημονικές εκστρατείες παρήγαγαν σημαντικές επιστημονικές εργασίες, όπως π.χ. “The effect of aerosols on solar UV irradiances during the photochemical activity and solar ultraviolet radiation campaign” με τους Kylling και Bais, “The optical properties of tropospheric aerosols determined by Lidar and spectrophotometric measurements (PAUR Campaign)” με τον F. Marenco σε ειδική έκδοση του περιοδικού JGR και άλλες. Στη δεκαετία του 2000 συμμετείχε στην καμπάνια MATCH και εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή ομάδα με επικεφαλής τους Rex, Schultz και άλλους, που μελέτησαν τα ποσοστά απώλειας του όζοντος μέσα και έξω από την πολική δίνη (JGR, 2001; GRL, 2000, 2006). Σε ένα άλλο πρόγραμμα συνεργασίας με Stohl et al., μελέτησε και αξιολόγησε μηχανισμούς ανταλλαγής στρατόσφαιρας-τροπόσφαιρας (JGR, 2003) αλλά και μελέτησε σχέσεις τέχνης και φωτομετρίας σε έργα μεγάλων ζωγράφων (ACP) κλπ.

Κατά τα τελευταία 20 χρόνια έχει δράσει ως συγγραφέας, συνεργάτης ή κριτής σε όλες σχεδόν τις WMO/UNEP επιστημονικές αξιολογήσεις της καταστροφής του όζοντος (WMO/UNEP Scientific Assessments of Ozone Depletion), που παρήγαγαν καλές αναφερόμενες μελέτες σχετικά με το όζον και τις τάσεις της UV-B , π.χ. με τον Harris “Trends in stratospheric and free tropospheric ozone, JGR (>80 αναφορές), “Variability of UV-B at four Stations in Europe (GRL, 1997), “Quasi-biennial and longer-term changes in clear sky UV-B solar irradiance" (GRL, 1998), “Further studies on possible volcanic signal to the ozone layer” (JGR, 1994). Έχει ανακαλύψει με τους συναδέλφους του τις επιπτώσεις στη στρατόσφαιρα από τις ηλιακές εκλείψεις του 1999 (JGR, 2000) και 2006 με Gerasopoulos (Atm. Chem. & Phys., 2007, 2008). Έχει ποσοτικοποιήσει τα στοιχεία των ατμοσφαιρικών κυμάτων βαρύτητας ακολουθώντας την υπερηχητική μεταφορά της σκιάς της σελήνης στο στρώμα του όζοντος.

 Έχει διατελέσει κριτής της επισκόπησης του Κεφαλαίου 5 του IPCC Aviation Report (1998) και κριτής του IPCC Special Report on Managing the Risks of Extreme Events and Disasters to Advance Climate Change Adaptation (2013). Η ενασχόλησή του με τις εκτιμήσεις των επιδράσεων της αεροπορίας στην ακτινοβολία οδήγησε στη μελέτη με Sausen και Isaksen “Aviation radiative forcing in 2000: An update on IPCC”, Met. Z., 2005. Άλλες αξιοσημείωτες μελέτες που αναφέρθηκαν εκτενώς από την επιστημονική κοινότητα περιλαμβάνουν τις μελέτες “Solar activity-total column ozone relationships: Observations and model studies with heterogeneous chemistry”, JGR, 1997, “Tropospheric ozone changes at unpolluted and semi polluted regions induced by stratospheric ozone changes”, JGR, 2005 με Isaksen, ”Evidence of the impact of aviation on cirrus cloud formation“, Atmos. Chem. Phys., 2003, “Solar dimming and brightening over Thessaloniki, Greece, and Beijing, China”, Tellus B, 2009 και ένα πλήθος άλλων μελετών με σημαντική διεθνή αναγνώριση. Πρόσφατα αναλύει δεδομένα για να ανιχνεύσει την ανάκαμψη του στρώματος του όζοντος και τις τάσεις της UV-B μετά τη σταδιακή εξάλειψη των υδρογονανθράκων (π.χ. “Evidence of a possible turning point in solar UV-B over Canada, Europe and Japan”, Atmos. Chem. Phys., 2012).

Για πολλά χρόνια ο Χρήστος Ζερεφός έχει υπηρετήσει την επιστημονική κοινότητα της στρατόσφαιρας και του όζοντος ως σύμβουλος της Ομάδας Εμπειρογνωμόνων του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού ΕΚ (WMO), την Ομάδα Υψηλού Επιπέδου (High Level) της Γενικής Διεύθυνσης Έρευνας της ΕΕ καθώς επίσης και με τη διοργάνωση Συμποσίων αναγνωρισμένων διεθνώς που έγιναν ορόσημα στον κλάδο της Φυσικής της Ατμόσφαιρας. Έχει διοργανώσει τέσσερα μεγάλα διεθνή συνέδρια του όζοντος σε ένα από τα οποία (το 1984 Quadrennial Ozone Symposium) αναφέρθηκε για πρώτη φορά η δημιουργία της αραίωσης του όζοντος τον χειμώνα-άνοιξη στην Ανταρκτική από Ιάπωνες επιστήμονες και που στη συνέχεια επιβεβαιώθηκε και καθιερώθηκε να αναφέρεται ως τρύπα του όζοντος (Farman et al., Nature, 1985). Στο δεύτερο Συμπόσιο (1995) επισημάνθηκε η ακραία καταστροφή του όζοντος στην οποία έχουν συμβάλλει το Pinatubo και ετερογενείς διεργασίες στα υψηλά γεωγραφικά πλάτη, το τρίτο ήταν το the 2004 Quadrennial Ozone Symposium και το τέταρτο ήταν ένα Συμπόσιο που διοργανώθηκε για την 20η επέτειο του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ, στο οποίο πρωτοπαρουσιάστηκαν τα πρώτα στοιχεία που δείχνουν μια πιθανή ανάκαμψη της στιβάδας του όζοντος  (Zerefos et al., “Twenty Years of Ozone Decline”, Springer, 2009). Πιο πρόσφατα είναι συν-συγγραφέας σε δύο σημαντικές δημοσιεύσεις ανασκόπησης σχετικά με τα ακραία γεγονότα στην Ευρώπη (“Extreme Weather Events in Europe: preparing for climate change adaptation”, Norwegian Met. Institute, NILU, ISBN 978-82-7144-100-5 (2013) από Øystein et al. και “Trends in extreme weather events in Europe: implications for national and European Union adaptation strategies”, EASAC Policy Report 22, ISBN 978-3-8047-3239-1 (2013) από Øystein et al.)

Τα τελευταία 30 χρόνια ο Χρήστος Ζερεφός έχει συμμετάσχει ή συντονίσει περισσότερα από 50 διεθνή ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα και είναι γνωστός διεθνώς για τις εργασίες του σε θέματα ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος και έχει επιβλέψει 60 Μεταπτυχιακές διπλωματικές εργασίες και περισσότερες από 30 Διδακτορικές διατριβές. Έχει ιδρύσει ή συν-ιδρύσει από το μηδέν τα εξής Επιστημονικά / Ερευνητικά Κέντρα:

(1)     Tο Κέντρον Ερεύνης Φυσικής της Ατμοσφαίρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών (σε συνεργασία με τον αείμνηστο Ακαδημαϊκό Η. Μαριολόπουλο, 1978) (http://www.academyofathens.gr/ecportal.asp?id=147&nt=109&lang=2)  

(2) Το Εργαστήριον Φυσικής της Ατμοσφαίρας του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ (1981) (http://lap.physics.auth.gr/)

(3)     Το Παγκόσμιο Κέντρο Χαρτογράφησης Όζοντος του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού του ΟΗΕ (1991) (http://lap.physics.auth.gr/)

(4)     Το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα στη «Φυσική του Περιβάλλοντος» του ΑΠΘ (1991)

(5)     Το Εργαστήριο Ατμοσφαιρικού Περιβάλλοντος του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (2003) (http://www.bioacademy.gr/lab/zerefos)

(6)     Την Έδρα UNESCO για τις Φυσικές Καταστροφές στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (2006) (www.noa.gr)

(7)     Το Μουσείον Γεωαστροφυσικής στο Μέγαρον Σίνα του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (2008) (http://www.noa.gr/museum/english/index_en.html)

(8) Το Navarino Environmental Observatory (NEO) στη Μεσσηνία σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης και την εταιρεία TEMES (2009) research and education on the climate and environment of the Mediterranean region (http://www.navarinoneo.com).